مسکن قابل استطاعت، نسخه تدریجی
نشست «بازاندیشی در سیاست‌های مسکن قابل استطاعت با تأکید بر مسکن تدریجی» برگزار شد.
به گزارش عصرسازندگان، موضوع “سیاست‌های مسکن قابل استطاعت با تأکید بر مسکن تدریجی” در صدوبیست‌وچهارمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی با حضور بیش از ۶۰۰ نفر از متخصصان و علاقه‌مندان به‌صورت حضوری و برخط بررسی شد.
راه تدریجی برای خانه‌دار شدن
مجید روستا؛ عضو هیئت‌مدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران در ابتدای نشست، به ارائه راهکارهای نوین برای حل معضل مسکن گروه‌های کم‌درآمد پرداخت.
وی با نقد سیاست‌های سنتی تحویل مسکن تمام‌شده، بر ضرورت الگوبرداری از روش طبیعی ساخت‌وساز تدریجی تأکید کرد.
این عضو هیئت‌مدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران با اشاره به تجربه جهانی، هسته آغازگر (شامل یک اتاق، آشپزخانه و سرویس بهداشتی) را به‌عنوان راه‌حلی کلیدی معرفی کرد که با هزینه کمتر، امکان توسعه گام‌به‌گام مسکن توسط خانوارها، ایجاد هویت اجتماعی و یکپارچگی با شهر را فراهم می‌کند.
روستا با تشریح مؤلفه‌های اجرایی مسکن تدریجی (شامل تأمین زمین مناسب، سرمایه‌گذاری انعطاف‌پذیر، زیرساخت‌های تدریجی و برنامه‌ریزی مشارکتی)، بر ضرورت تعدیل قوانین دست‌وپاگیر فعلی در ایران تأکید کرد.
وی نمونه‌های موفق شیلی و کلمبیا (مانند پروژه‌های لارینا و وبلا آندلس) را الگویی برای ایران دانست که با ارائه سازه‌های پایه، امکان توسعه طبقات و فضاها توسط ساکنان را فراهم کرده‌اند.
در پایان، روستا سیاست مسکن تدریجی را نه یک محصول نهایی، بلکه فرآیندی پویا خواند که نیازمند همکاری دولت (زمین و خدمات پایه) و مردم (ساخت مقرون‌به‌صرفه) است که قابلیت تجلی در اشکال متعدد را دارد.
خانه‌سازی با قسط زمان
فردین یزدانی؛ پژوهشگر ارشد اقتصادی بیان کرد: بنا بر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس که اخیراً منتشر شده، در سال ۱۴۰۲، ۶۷ درصد از مستأجرین دچار فقر درآمدی هستند و ۳۳ درصد از آن‌ها به دلیل هزینه اجاره مسکن وارد دامنه فقر شده‌اند. اگر تورم سال ۱۴۰۳ نیز در نظر گرفته شود، وضعیت مسکن بحرانی‌تر خواهد شد.
یزدانی افزود در دولت رفاه، ساخت مسکن اجتماعی پررنگ بوده، اما در دولت حداقلی، رویکرد مسکن تدریجی و توانمندسازی با هدف واگذاری بخشی از مسئولیت دولت به جامعه بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
مسکن تدریجی درواقع یک واحد مسکونی نیمه‌تمام است که با مشارکت خانوار متقاضی ساخته می‌شود. به عبارتی، شیوه تولید در این رویکرد در مقیاس کلان تغییر می‌کند و انبوه‌سازی و ساخت گسترده مسکن در مقیاس بزرگ در اولویت قرار نمی‌گیرد. از سوی دیگر، ساختار بازار مسکن و مستغلات کشور و چگونگی ایفای نقش بازیگران، به‌ویژه بخش خصوصی، با رویکرد مسکن تدریجی سازگاری ندارد.
این پژوهشگر ارشد اقتصادی بیان کرد که زمینی که دائماً در حال ساخت‌وساز است، آثار منفی اقتصادی و درآمدی به همراه دارد. این رویکرد در حاشیه شهرهای بزرگ پاسخگوی نیاز و تقاضا نیست، اما در حاشیه شهرهای کوچک نظیر چابهار، می‌تواند سبب ارتقای وضعیت مسکن شود.
یزدانی در پایان خاطرنشان کرد که هرچند مسکن تدریجی قابلیت گسترش زیادی ندارد، اما اگر به‌عنوان راهکاری برای پوشش نیازهای حداقلی تعریف شود، می‌تواند بخشی از کمبود مسکن را جبران کند.
به گفته وی، اجرای این رویکرد در قالب ارتقا و بهسازی مسکن موجود، به‌ویژه در مناطق اسکان غیررسمی، راهکاری مناسب برای تأمین بخشی از نیاز مسکن در شرایط نابسامان کنونی است.
خانه‌دار شدن، قدم به قدم
آزاده خاکی قصر؛ عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی با معرفی مفهوم مسکن تدریجی (Incremental Housing) توضیح داد: این رویکرد امکان مالکیت و بهبود واحد مسکونی را به‌صورت گام‌به‌گام و متناسب با توان مالی و نیازهای متغیر خانوارها فراهم می‌کند. در این مدل، انعطاف‌پذیری، تنوع‌پذیری، تغییرپذیری و مقیاس‌پذیری از عناصر کلیدی هستند و می‌توان با استفاده از آن، مسکنی در استطاعت گروه‌های کم‌درآمد طراحی کرد که قابلیت توسعه، تغییر و انطباق با شرایط زندگی را داشته باشد.
خاکی قصر به اهمیت معماری انعطاف‌پذیر در پاسخ به سبک زندگی، نیازهای کاری و خانوادگی و رشد تدریجی درآمد اشاره کرد و چندین الگوی توسعه تدریجی ازجمله رشد افقی، عمودی و ترکیبی را معرفی کرد.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی همچنین به تشریح چالش‌های قانونی مانند محدودیت‌های تراکم، کاربری ثابت و ضوابط نما پرداخت و پیشنهادهایی برای اصلاح این قوانین ارائه داد تا ساخت‌وساز تدریجی و قابل توسعه در محلات هدف بازآفرینی شهری امکان‌پذیر شود.
وی تأکید کرد: موفقیت مسکن تدریجی نیازمند چهارچوب‌های حمایتی مالی، حقوقی و فنی برای توانمندسازی مردم در طراحی، ساخت و توسعه تدریجی واحدهاست.
خاکی قصر افزود: بهره‌گیری از ظرفیت‌های خودیاری، مصالح بومی و راهکارهای کم‌هزینه، با حفظ کیفیت، می‌تواند تاب‌آوری محلات را در برابر فشارهای اقتصادی و اجتماعی افزایش دهد و به شکل‌گیری سکونتگاه‌های پایدار و پویا بینجامد.
در پایان نیز، نقشه راهی عملیاتی در چهار فاز زمانی ارائه شد که هدف آن ایجاد مدلی پایدار و انعطاف‌پذیر برای تأمین مسکن مقرون‌به‌صرفه گروه‌های کم‌درآمد و بهبود کیفیت زندگی آنان است.
